Jeńcy wojenni 1939-1945

Jeńcy wojenni 1939-1945

Po zakończeniu kampanii wojennej część terytorium pokonanej Polski, przede wszystkim zachodnie i północne jej ziemie, zostały włączone do Rzeszy (eingegliederte Ostgebiete). 26 października 1939 r. utworzono nowe jednostki administracji cywilnej, wojskowej i policyjnej. Pomorze Nadwiślańskie i Kujawy (wraz obszarem byłego Wolnego Miasta Gdańska i części Prus Wschodnich) weszły w skład nowego XX okręgu wojskowego, zaś Wielkopolska i Ziemia Łódzka – XXI okręgu wojskowego. Pozostałe obszary, tj. Górny Śląsk oraz Ziemia Ciechanowska i Suwalszczyzna, zostały włączone do istniejących już jednostek administracji wojskowej – odpowiednio VIII oraz I okręgu wojskowego. Do tego ostatniego w 1941 r. doszedł jeszcze okręg białostocki (Bezirk Bialystok).

Na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy od jesieni 1939 r. rozpoczęto proces tworzenia nowych struktur (częściowo w oparciu już istniejące, jeszcze z okresu kampanii polskiej) systemu jenieckiego – nowe obozy, dowództwa i jednostki wartownicze. W zasadniczym stopniu został on ukształtowany do końca 1941 r., choć później takze zachodziły jeszcze zmiany (choć już nie na tak dużą skalę, przynajmniej do końca 1944 r.).

Jeńcy wojenni stali się ważnym rezerwuarem taniej siły roboczej, potrzebnej dla gospodarki Rzeszy doby wojny. W pierwszej kolejności na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy przebywali jeńcy polscy (do wiosny 1940 r.), których następnie zastąpiono jeńcami brytyjskimi i brytyjskiego Commonwealthu, francuskimi (w tym z Alzacji i Lotaryngii oraz północnej Afryki), wreszcie belgijskimi (Walonami i Flamandami) i norweskimi. Rok później pojawili się także jeńcy jugosłowiańscy, w przeważającym stopniu Serbowie.

W późniejszym okresie do najważniejszych wydarzeń należy zaliczyć przybycie wielotysięcznych transportów jeńców sowieckich (przede wszystkim lato i jesień 1941 r.), a także „internowanych żołnierzy włoskich” (wrzesień-październik 1943 r.).  Osobną kategorię tworzyli internowani marynarze flot wojennych i handlowych (Francuzi, Sowieci i Finowie), czy chociażby słowaccy powstańcy (1944 r.) Część z nich, wbrew prawu wojennemu, nie byli kierowani do obozów jenieckich, lecz koncentracyjnych.

Struktura i liczebność jeńców wojennych na opisywanym obszarze uległa znaczącemu przeobrażeniu w drugiej połowie 1944 r., co było związane m. in. z ewakuacją z terenów na wchodzie placówek jenieckich.

Celem prowadzonych badań jest opublikowanie możliwie pełnej monografii jeńców wojennych w niewoli niemieckiej, którzy przebywali na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy w latach 1939-1945.

W szerszym kontekście zajmuję się jeńcami wojennymi w niewoli niemieckiej m. in. odnośnie  funkcjonowania obozów jenieckich administrowanych przez Kriegsmarine czy formą i funkcją pamięci o jeńcach wojennych (tak obecnie jak i w latach wcześniejszych).

W ciągu ostatnich kilkunastu lat wykonałem szereg kwerend, tak w zbiorach krajowych, jak i zagranicznych (Niemcy, Wlk. Brytania, Szwajcaria).