Pruscy „marines” – Miniatury z dziejów Twierdzy i Garnizonu Gdańsk 1814-1920: część 15.
Seesoldaten, czyli żołnierze pruskiej, następnie zaś cesarskiej (doby II Rzeszy) piechoty morskiej (można umownie określić ich pruskimi / cesarskimi „marines”) na kartach historii zaistnieli głównie w kontekście historii kolonialnej wilhelmińskich Niemiec. Brali udział w zajmowaniu zamorskich terenów, przede wszystkim na Dalekim Wschodzie i Oceanii, tam też stanowili główną siłę w Tsingtao, które zresztą było jedną, wielką bazą Cesarskiej Marynarki Wojennej na początku XX w. Od końca XIX w. do I wojny światowej ich największymi garnizonami były: Kilonia, Wilhelmshaven i wspomniane, azjatyckie Tsingtao. Niemniej jednak w historii Seesoldaten przez kilka ładnych lat ważną rolę odgrywał… Gdańsk.
Początki historii niemieckiej „nowoczesnej” piechoty morskiej (pomijam tu tym samym okres XVII- i XVIII-wiecznych oddziałów brandenburskich) należy szukać w momencie, kiedy rodziła się pruska Marynarka Wojenna, tj. pod koniec lat 40. XIX w.
1 stycznia 1850 r., na mocy rozkazu z 23 grudnia 1849 r., z dotychczasowego Korpusu Marynarzy (Matrosenkorps) wydzielono osobny Marinierkorps, a z pozostałej części – dywizję kadrową marynarzy (Matrosenstammdivision). Obie jednostki stacjonowały w Szczecinie, który (o czym się zapomina) pełnił w niemowlęcym okresie rozwoju pruskiej Marynarki Wojennej kluczową rolę. Poza istniejącą już od 1848 r. bazą, czyli Marinedepot, w mieście Gryfów funkcjonowała od 1849 r. także pierwsza placówka szkolna (Marinelehrinstitut).
Marinierkorps w 1851 r. przeniesiono do Stralsundu (tam istniała w tym czasie druga, obok szczecińskiej, baza pruskiej Marynarki Wojennej), a z początkiem maja 1852 r. – do Świnoujścia. 13 maja tego samego roku jednostkę przemianowano na morski batalion (Seebataillon). Dzień ten był (i jest nadal) uważany za datę sformowania pruskiej piechoty morskiej.
W 1853 r. batalion Seesoldaten składał się ze sztabu i trzech kompanii. Kompania piechoty morskiej liczyła wówczas niecałe 130 żołnierzy, cały batalion tym samym nieco ponad 400 pruskich „marines”.
Kolejna przeprowadzka czekała jednostkę już rok później. W związku z utworzeniem nowego dowództwa Marynarki Wojennej w Gdańsku, czyli Marinestationskommando Danzig (rozkaz z 17 kwietnia 1854 r.) jednocześnie do miasta nad Motławą przeniesiono 1. kompanię morskiego batalionu. Jednostka została przytransportowana do miasta 26 czerwca, zaś jej sztab trzy miesiące później, 19 września 1854 r. W tym czasie 2. kompania stacjonowała już w Stralsundzie, 3. kompania nadal w Świnoujściu.
W marcu 1855 r. zarządzono połączenie wszystkich w jednym garnizonie, co zrealizowano ostatecznie 29 czerwca tego samego roku. Przez kolejne aż dziesięć lat to właśnie Gdańsk stał się garnizonem dla całego Seebataillon. W Stralsundzie pozostwiono jedynie niewielki, wydzielony (detaszowany) oddział.
Sztab batalionu pruskich „marines” w mieście nad Motławą był co najmniej raz przenoszony. Najpóźniej w 1858 r. znajdował się na ul. Ogarnej (Hundegasse 16), a w 1864 r. na Nowych Ogrodach (Neugarten 28). Podobnie, jak w poprzednich garnizonach (tj. Szczecinie, Stralsundzie i Świnoujściu), Seebataillon nie dysponował własnymi koszarami. Żołnierze kwaterowali w wynajętych mieszkaniach czy pokojach u prywatnych osób.
W czasie tzw. gdańskiego okresu jednostka została rozbudowana. W 1859 r. utworzono kolejną, czwartą już kompanię morskiej piechoty. Nieco wcześniej w Gdańsku powołano ponadto pierwszą pruską jednostkę artylerii morskiej. Nastąpiło to 31 października 1857 r. Początkowo (jako kompania, czyli Seeartillerie-Kompanie) została ona przydzielona właśnie do morskiego batalionu. 1 czerwca 1859 r. sformowano drugą kompanię. Etat kompanii morskiej artylerii wynosił w momencie powołania 150 żołnierzy. Dopiero w późniejszym okresie (tj. 1866 r.), już po opuszczeniu murów Gdańska, z dotychczas powołanych kompanii (łącznie już trzech istniejących) powstała samodzielna jednostka, tj. dywizjon morskiej artylerii (Seeartillerieabteilung). To jednak temat na osobny wpis.
Pruskich „marines” w Gdańsku było na początku lat sześćdziesiątych XIX w. (licząc ostrożnie i na stopie pokojowej) nieco ponad 500 oraz około 300 morskich artylerzystów. Niemało. Ćwiczyli desanty i abordaże, obsadzali nadmorskie fortyfikacje, zabezpieczali port i stocznię.
W 1864 r., w związku z wybuchem wojny prusko-duńskiej, Seebataillon w obu garnizonach (tj. Gdańsku i Stralsundzie) został zmobilizowany. Seesoldaten obsadzili jednostki chroniące porty i umocnienia (wówczas jeszcze nieliczne) na wybrzeżu. Nie wzięli udział w żadnej bitwie.
Dyslokacja całego oddziału na zachód, do Kiloni w 1865 r., była bezpośednio związana z wynikiem wojny duńskiej czy prusko-duńskiej z 1864 r. (dla przypomnienia: formalnie przeciw Danii wystąpiła koalicja Prus i Austrii). Seebataillon przerzucono w dwóch rzutach – wpierw 24 czerwca 1865 r. odtransportowano z Gdańska 2. i 4. kompanię piechoty, a następnie (13 września) sztab i pozostałe dwie kompanie piechoty. Nie udało mi się dotrzeć do informacji, kiedy dokładnie miasto opuścili morscy artylerzyści. Tak czy owak, w 1865 r. zakończył się długi, bo 11-letni, „gdański” okres w historii najstarszej, pruskiej jednostki piechoty morskiej.
Ilustracja: tablica prezentująca umundurowanie żołnierzy wschodnioazjatyckich pułków piechoty oraz (po prawej) cesarskich „marines”, już z 1901 r. (Wikimedia Commons).
Jeśli dysponują Państwo informacjami, na podstawie którego można byłoby uzupełnić dzieje Seebataillon w latach 1854-1865 – proszę o kontakt.
Propozycja cytowania: J. Daniluk, Pruscy „marines” – www.jandaniluk.pl (data dostępu: dd.mm.rrrr).
