„Wolne” miasta i terytoria XIX-XX w.

„Wolne” miasta i terytoria XIX-XX w.

Wolne Miasto Gdańsk (1920-1939) nie było jedynym organizem quasi-państwowym, który powstał w okresie międzywojennym w Europie. W historii kontynentu, a także w bliskim jego sąsiedztwie (tj. na Bliskim Wschodzie czy w północnej Afryce) w XX w. istniały w różnych latach „wolne” państwa czy terytoria. 

Paradoksalnie, były one zazwyczaj o wiele „mniej wolne” niż klasycznie rozumiane organizmy państwowe; w większości z nich zresztą w rozumieniu prawa międzynarodowego nie można w ogóle przyznać statusu państwa, bowiem nie były to twory zasadniczo suwerenne. 

„Wolne” państwa i miasta powstawały zwykle w wyniku kompromisu, by zażegnać (a przynajniej czasowo wyciszyć) konflikt między przynajmniej dwoma konkurentami na arenie międzynarodowej o wybrane, zwykle o strategicznym lub/i niezwykle symbolicznym znaczeniu, ośrodki. Powstawały tylko dlatego, że w danym momencie żadna ze stron konfliktu nie była na tyle silne, by móc przeforsować własny program (tj. zająć czy utrzymać dane miasto lub region).

Nie były więc „wolne” państwa i miasta – jak to niekiedy jest prezentowane lub chce sie pamiętać – emanacjami siły i niezależność, ale wręcz przeciwnie. 

W swoich badaniach staram się nie tylko porównać ze sobą poszczególne historie „wolnych” miast i państw, a także pośrednio podobnych tworów, ale przede wszystkim odpowiedzieć, czy poza polityką czy gospodarką organizmy te były gdziekolwiek, tak naprawdę… „wolne”?

Niezwykle fascynującym zagadnieniem jest też funkcjonowanie pamięci o nich, także i dziś, we współczesnym świecie.