(ERRATA: tekst został uzupełniony i poprawiony dzięki wskazówkom zawartym w komentarzach po pierwotnej publikacji wpisu z 21 stycznia br. Dziękuję wszystkim zainteresowanym!)
Przed paroma dniami na portalu aukcyjnym eBay pojawiło się ogłoszenie sprzedaży kilku niezwykle ciekawych fotografii, związanych z historią (szeroko rozumianego) Wrzeszcza. Aukcja została już zakończona, ogłoszenie zniknęło z Sieci, ale dzięki czujności pasjonatów i miłośników Gdańska (z grupy Nec Temere Nec Timide na Facebooku, szczególne podziękowania dla Pana Mariusza Golwieja!), udało się "zatrzymać" interesujące kadry i przyjrzeć się im bliżej.
Ogłoszenie prezentowało siedem zdjęć wklejonych na tekturę (vide ilustracje na końcu wpisu) - ot, trzy ujęcia budynków (najwyraźniej z jednego obejścia czy posiadłości), zdjęcie ludzi na wozie na jakimś polu, jedną scenkę z wnętrza domu oraz jedno ujęcie sprzed domu, dalej portret starszego mężczyzny. Nie wszystkie napisy udało mi się rozszyfrować, ale podany adres ("Danzig, Langfuhr, Hauptstrasse 60, Strieß") wystarczył, by pokusić się o bliższą identyfikację. prezentowanych budynków. Tym bardziej, że wygląd i skromne zdobienia jednego z prezentowanych domów ewidentnie nasunął mnie na trop... jednego z dworków Strzyży Dolnej (Leegstrieß). Na marginesie - sprzedawca, który wystawił na aukcję wymienione wyżej fotografie, oferował także i inne, niemniej ciekawe - o nich opowiem zapewne przy najbliższym wpisie.
Działkę, na której stał dworek, po raz pierwszy wymieniono w dokumencie z 1568 r. (była to parcela "przy Strzyży"; chodziło o przepływający obok potok). Wchodziła w skład dóbr wspomnianej Strzyży Dolnej. Okolicę interesującego nas miejsca ("między wrzeszczańskimi młynami a Oliwą") jeszcze w XVIII w. określono w jednym z dokumentów jako "dziką" (występowały tu m. in. jeszcze znaczne połacie lasów). Posiadłość często zmieniała właścicieli. W XIX w. nabył ją na własność H. von Steen, menonita. Do majątku należała wówczas jeszcze gorzelnia, browar, młyn, warsztat kowalski, garbarnia oraz niewielkie gospodarstwo rybne, urządzone przy dawnym stawie młyńskim. W związku z nowymi regulacjami dotyczącymi obowiązku służby wojskowej, jakie wprowadzono w Królestwie Prus, von Steen zdecydował się sprzedać majątek i wyemigrował do Ameryki Północnej. Posiadłość w 1870 r. zakupił od Steena przedstawiciel rodziny Stäcków. W jej rękach dworek pozostał do końca II wojny światowej. Większość z wymienionych zakładów czy urządzeń zniknęła mniej więcej do początków XX w. Browar, przejęty przez przedsiębiorcę Barcha, funkcjonował jeszcze przez pewien czas (na jego potrzebę obsadzono chmielem pola przy dzisiejszej ul. Partyzantów). W okresie międzywojennym na terenie wspomnianego browaru urządzono fabrykę opakowań tekturowych (chodzi o dawny adres Danziger Kartonnagenfabrik Schaack&Bloch GmbH z Hauptstrasse 85, czyli obecną al. Grunwaldzką 142, mniej więcej w połowie pierzei między ul. J. Dekerta a ul. Jesionową).
Do początku XX w. zabudowania majątku, jak i działki powstałe w wyniku parcelacji dóbr Strzyży Dolnej, były przypisane do osobnego adresu: Leegstrieß. Dworek miał numer 1, budynek mieszkalny położony przy skraju jezdni (w kierunku Oliwy) 2, zaś uwieczniony na sprzedawanych budynkach dom kowala (znajdujący się już po przeciwnej stronie traktu) - 13. Był to zarazem ostatni adres przypisany do Leegstrieß (przypomnijmy, że numeracja wówczas biegła jeszcze rosnąco, a tym samym działka oznaczona numerem 1 znajdowała się mniej więcej na wysokości działki 13).
Około 1901 r. Leegstrieß zlikwidowano jako osobny adres; dotychczasowe działki oznaczone numerami 1-13 stały się numerami 60-84 przy Hauptstrasse. Odtąd przez niewiele ponad trzy dekady dworek miał numer Hauptstrasse 60, budynek mieszkalny posiadłości - Hauptstrasse 61, zaś dom kowala - Hauptstrasse 84.
Pod koniec XIX w. na 13 działek w Strzyży Dolnej, pięć jeszcze należało do rodziny Stäck. Poza wymienionym wcześniej trzema, także Leegstrieß 7 i 8 (na tej pierwszej znajdowały się zabudowania filii wojskowego Urzędu Aprowizacyjnego). Wojsko zresztą w kolejnych lata odkupiło od Stäcków działkę pod adresem Leegstrieß 8. Wydaje się, że to właśnie sprzedaż ziemi, a także wynajem pomieszczeń czy budynków w majątku na mieszkania, sklepy czy zakłady, były głównym środkiem utrzymania rodziny Stäcków przynajmniej do końca I wojny światowej. Zapewne, aby podreperować finanse, jeszcze między 1905 r. a 1907 r. Stäckowie sprzedali na własność kowalowi dom, który zamieszkiwał. Od tej pory rodzina Stäcków w Strzyży Dolnej posiada na własność tylko dwa budynki mieszkalne.
Kolejna zmiana adresów interesujących nas obiektów nastąpiła w 1933 r., wraz z przemianowaniem głównego traktu komunikacyjnego Wrzeszcza z Hauptstrasse na Adolf-Hitler-Strasse, a także wprowadzeniem nowej numeracji działek. Dworek zyskał numer 139, dom mieszkalny przy szosie - 141, a działka, na której stał wcześniej dom kowala (w tak zwanym międzyczasie został już rozebrany - o czym dalej) - 144.
O ile np. 1903 r. głowę rodziny - Adolfa Stäcka - określano jeszcze jako po prostu "właściciela majątku", to w późniejszym okresie już jako "rentiera". Krótko przed wybuchem I wojny światowej otwarto w jednym z budynków (pod adresem Hauptstrasse 61, później Adolf-Hitler-Strasse 141) posiadłości drogerię. Po śmierci Adolfa Stäcka majątek oficjalnie przez pewien czas należał do wdowy po nim, a następnie do braci Stäcków, Adolfa jr. i Georga. Ten drugi uczynił z prowadzenia wspomnianej drogerii (wówczas już Kronen-Drogerie) główne źródło utrzymania (choć dalej wynajmowano inne pomieszczenia na mieszkania czy sklepy). Oprócz tego pod tym samym adresem najdłużej (tj. w okresie już Wolnego Miasta) funkcjonował sklep ... z owocami. Do przedsiębiorstw na terenie dawnego majątku (położonych 'w głębi' posiadłości, nie przy samej jezdni), należała duża piekarnia - dosłownie "fabryka wypieków", czyli Häckselwerk).
Ciekawa historia wiąże się natomiast z dawnym domem kowala. W rękach rodziny Griechen (to właśnie jej senior wykupił od Stäcków budynek z działką) lub ich krewnych, pozostawał do przełomu dekad w okresie międzywojennym, ale pod koniec lat 20. ub. w. był już prawdopodobnie niezamieszkały. W 1930 r. został zakupiony przez Karla Deetza, ale tylko po to, by go zburzyć. Najcenniejszą okazała się być sama działka. Okolica dawnego domu kowala, po gwałtownym rozwoju urbanistycznym Wrzeszcza i Strzyży Górnej z początku XX w., zdecydowanie się zmieniła. Ostatecznie Deetz sprzedał ziemię, a nabywcą okazało się Bałtycko-Amerykańskie Towarzystwo Importu Paliw, które pod koniec 1931 r. zbudowało w tym miejscu własną stację paliw. Jej pozostałości są do dziś doskonale widoczne (przy nitce al. Grunwaldzkiej w kierunku Gdańska, przy ślepym końcu ul. J. Dekerta).
Po dworku i pozostałych zabudowaniach dawnego majątku rodziny Stäcków nie pozostał żaden ślad. Na ich terenie wznosi się dziś "Galeria Bałtycka".