• ostatnia aktualizacja: 25-10-2024

Wolne Miasto Gdańsk powstało w 1920 r. na mocy postanowień traktatu wersalskiego zawartego rok wcześniej. Terytorium 1952 km2 zamieszkiwało od ok. 350 tys. w 1920 r. do 407 tys. w 1933 r. i 388 tys. w 1939 r. mieszkańców, w przeważającym stopniu Niemców (albo dokładniej: przede wszystkim niemieckojęzycznych Gdańszczan). Polacy stanowili (wg różnych szacunków) od 9% do 13% ludności Wolnego Miasta. Pozostałe grupy narodowościowe (żydowska, ukraińska, rosyjska i inne) stanowiły niewielki odsetek ludności.

Wolne Miasto Gdańsk jako kompromisowe rozwiązanie między niemieckim charakterem miasta z jednej strony, a argumentami natury ekonomiczno-gospodarczej (związanymi z udostępnieniem odrodzonej Polsce portu morskiego) z drugiej, było źródłem nieustających napięć w stosunkach między Warszawą a Berlinem w okresie międzywojennym. Żądania inkorporacji Gdańska do Rzeszy stały się pod koniec lat trzydziestych jednym z pretekstów do zaostrzenia relacji niemiecko-polskich. 1 września 1939 r. to właśnie w Gdańsku, ostrzałem polskiej placówki na półwyspie Westerplatte z dział niemieckiego okrętu liniowego „Schleswig-Holstein”, rozpoczęła się II wojna światowa.

Wolne Miasto Gdańsk posiadało własny hymn, flagę, herb, od 1924 r. także walutę (gulden gdański). Wbrew pozorom nie było jednak państwem w rozumieniu prawa międzynarodowego, nie było samodzielnym organizmem państwowym – zostało uzależnione od Ligi Narodów oraz od Polski. Znaczny, pośredni wpływ, na sytuację w Gdańsku posiadała też nadal strona niemiecka. W istocie na terenie Wolnego Miasta istniały aż cztery ośrodki władzy: gdański (jednoizbowy parlament – Volkstag oraz najwyższy organ władzy wykonawczej – Senat, z Prezydentem Senatu na czele), Wysoki Komisarz Ligi Narodów (przedstawiciel Ligi Narodów, która była gwarantką konstytucji i statusu Wolnego Miasta), Generalny Komisarz Rzeczpospolitej Polski (reprezentant interesów Polski) oraz Rada Dróg Wodnych i Portu (autonomiczny organ sprawujący administrację nad portem gdańskim oraz Wisłą w obrębie Wolnego Miasta).

Badane zagadnienia:

  • powstanie, rozwój i działalność NSDAP oraz jej organizacji w Wolnym Mieście Gdańsku, w szczególności SA i SS
  • policja gdańska
  • historia lokalna (głównie Sopot oraz Wrzeszcz, dzielnica Gdańska)
  • emigracja z Wolnego Miasta Gdańska
  • środowisko korporacji akademickich w Wolnym Mieście Gdańsku
  • Wolne Miasto Gdańsk w stosunkach polsko-niemieckich okresu międzywojennego
  • sport, kultura fizyczna i turystyka
  • funkcjonowanie Wolnego Miasta Gdańska w pamięci historycznej