• ostatnia aktualizacja: 29-08-2023

Jeńcy wojenni na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy

Po zakończeniu kampanii wojennej część terytorium pokonanej Polski, przede wszystkim zachodnie i północne jej ziemie, zostały włączone do Rzeszy (eingegliederte Ostgebiete). 26 października 1939 r. utworzono nowe jednostki administracji cywilnej, wojskowej i policyjnej. Pomorze Nadwiślańskie i Kujawy (wraz obszarem byłego Wolnego Miasta Gdańska i części Prus Wschodnich) weszły w skład nowego XX Okręgu Wojskowego, zaś Wielkopolska i Ziemia Łódzka - XXI Okręgu Wojskowego. Pozostałe obszary, tj. Górny Śląsk oraz Ziemia Ciechanowska i Suwalszczyzna, zostały włączone do istniejących już jednostek administracji wojskowej - odpowiednio VIII oraz I Okręgu Wojskowego. Do tego ostatniego w 1941 r. doszedł jeszcze Okręg Białostocki (Bezirk Bialystok).

Na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy od jesieni 1939 r. rozpoczęto proces tworzenia nowych struktur (częściowo w oparciu już istniejące, jeszcze z okresu kampanii polskiej) systemu jenieckiego - nowe obozy, dowództwa i jednostki wartownicze. W zasadniczym stopniu został on ukształtowany do końca 1941 r.

Jeńcy wojenni stali się ważnym rezerwuarem taniej siły roboczej, potrzebnej dla gospodarki Rzeszy doby wojny. W pierwszej kolejności na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy przebywali jeńcy polscy (do wiosny 1940 r.), których następnie zastąpiono jeńcami brytyjskimi i brytyjskiego Commonwealthu, francuskimi (w tym z Alzacji i Lotaryngii oraz północnej Afryki), wreszcie belgijskimi (Walonami i Flamandami) i norweskimi. Rok później pojawili się także jeńcy jugosłowiańscy, w przeważającym stopniu Serbowie.

W późniejszym okresie do najważniejszych wydarzeń należy zaliczyć przybycie wielotysięcznych transportów jeńców sowieckich (przede wszystkim lato i jesień 1941 r.), a także "internowanych żołnierzy włoskich" (wrzesień-październik 1943 r.).  Osobną kategorię tworzyli internowani marynarze flot wojennych i handlowych (Francuzi, Sowieci i Finowie), czy chociażby słowaccy powstańcy (1944 r.) Część z nich, wbrew prawu wojennemu, nie byli kierowani do obozów jenieckich, lecz koncentracyjnych.

Struktura i liczebność jeńców wojennych na opisywanym obszarze uległa znaczącemu przeobrażeniu w drugiej połowie 1944 r., co było związane m. in. z ewakuacją z terenów na wchodzie placówek jenieckich.

                                                                                                      * * *

Celem prowadzonych badań jest opublikowanie możliwie pełnej monografii jeńców wojennych w niewoli niemieckiej, którzy przebywali na ziemiach polskich wcielonych do Rzeszy w latach 1939-1945.

Badane zagadnienia:

  • powstanie, rozwój i funkcjonowanie niemieckiego systemu administracji obozów jenieckich
  • obozy, podobozy i więzienia dla jeńców:

Stalagi:  XX A Thorn, XX B Marienburg, XX B/Z Danzig-Bischofsberg, XX B/Z Danzig-Oliva, XX C (312) Thorn-Süd,     XXI A Schildberg, XXI B Schubin (Altburgund), XXI B Thure, XXI B1 Schokken, XXI B2 Schubin, XXI C Wollstein, XXI D Posen, XXI E Grätz, 301 Schieratz, VIII D Teschen, I F Sudauen

Oflagi: Thorn (część Stalagu XX A Thorn), XXI A Schokken, XXI B Schubin (Altburgund), XXI C Schildberg, XXI C Schkken, 10 Hohensalza-Montwy, 64 Altburgund, 68 Sudauen

Dulagi: 202 Deutsch-Neuwelt, 240 Litzmannstadt

Ilagi: 21 Chludow

Heilagi: XXI Schildberg

Stalagi Luft: 2 Litzmannstadt, Sonderlager Ost Sudauen

Marlagi (w tym Marlagi-Dulagi): Gotenhafen

więzienie wojskowe dla skazanych jeńców wojennych: Wehrmachtgefängnis Graudenz 


  • liczebność, rozmieszczenie, narodowość jeńców wojennych
  • praca przymusowa jeńców wojennych
  • system dozoru, plany obozów i podobozów jenieckich, oddziały wartownicze
  • ucieczki i działalność konspiracyjna jeńców wojennych, stosunek między ludnością cywilną a jeńcami
  • opieka zdrowotna, warunki sanitarne, stopień śmiertelności, cmentarze jenieckie
  • działalność kulturalna, sportowa, naukowa, wydawnicza, oświatowa i religijna jeńców wojennych
  • zbrodnie popełnione na jeńcach wojennych (w tym sądowe)
  • ewakuacja obozów na początku 1945 r.

Niezwykle cenne dla poznania ww. tematów są m. in. publikowane, a także przechowywane w domowych zbiorach relacje, wspomnienia i dokumenty byłych jeńców wojennych. Jeśli byliby Państwo w posiadaniu takowych, byłbym niezmiernie wdzięczny za nawiązanie ze mną kontaktu. Z mojej strony jestem gotowy – w miarę własnych możliwości – pomóc Państwu w uzyskaniu odpowiedzi na nurtujące pytania dotyczące np. lokalizacji danego obozu jenieckiego, przybliżenia jego historii itp.