Szaniec Bonifraterski - Miniatury z dziejów Twierdzy i Garnizonu Gdańsk 1814-1920: część 13.

Przeglądając niedawno przebogate zbiory Pomorskiej Biblioteki Cyfrowej natrafiałem wśród fotografii na jedno ujęcie, które mnie zaintrygowało. Czarno-białe zdjęcie wykonane w 1921 r. przedstawia - kierując się zachowanym podpisem, dosłownie tłumacząc - Szaniec Siedmiu Braci (Siebenbrüderschanze). Dla miłośników historii Gdańska, a jego fortyfikacji w szczególności, nie stanowi większego problemu rozpoznanie majaczących na drugim planie, na szczycie wzniesienia, charakterystycznych zarysów o wiele lepiej znanego Szańca Jezuickiego (Jesuiterschanze), który istnieje do dziś przy ul. Kolonia Anielinki.

Z nazwą Szańca Siedmiu Braci nigdy się nie spotkałem, ale dość szybko odkryłem, że w istocie mowa o Szańcu Bonifraterskim, czyli Barmherzige Brüderschanze, najczęściej w dokumentach z epoki określanym po prostu Brüderschanze. Dziś nie ma po nim już praktycznie żadnego śladu. Tym bardziej wydało mi się właściwe, aby poświęcić mu chwilę uwagi.

Okazuje się, że wiele o nim - tak naprawdę - nie wiadomo. Albo inaczej rzecz ujmując: jak to w większości gdańskich dzieł fortyfikacyjnych wiele jest nieścisłości.

Szaniec Bonifraterski był stosunkowo niewielkim dziełem ziemnym otoczonym mokrą fosą (wodami Motławy). Szaniec powstał na przedpolu rawelinu Bramy Nizinnej. Nie wiadomo jednak, kiedy dokładnie wybudowano szaniec. Miało to miejsce na pewno w XVIII w., po 1734 r.

Nazwa zaczerpnięta została od kompleksu Zakonu Szpitalnego św. Jana Bożego, czyli Bonifratrów właśnie, który został założony w 1646 r. na obrzeżach Stary Szkotów, przy tzw. Psim Zakątku, czyli w bliskim sąsiedztwie miejsca, gdzie powstał później opisywany szaniec. Podczas oblężenia w 1807 r. cały kompleks zakonny (klasztor, kościół i szpital) uległ zniszczeniu i nie został już odbudowany. 

Między 1807 r. a 1813 r. Szaniec Bonifraterski przebudowano (choć znów pojawia się znak zapytania - nie wiadomo, w jakim dokładne zakresie). To właśnie wówczas zyskał on zasadniczo taką formę, w jakiej przetrwał kolejne ponad 110 lat. Dodatkowo w latach 1867-1868 szaniec zyskał murowany, podręczny magazyn prochowy oraz windę amunicyjną.

Po I wojnie światowej omawiany szaniec podzielił los szeregu innych dzieł fortyfikacyjnych - został rozebrany. Wbrew częstej opinii, likwidacja baterii, fortów czy szańców w zdemilitaryzowanym Gdańsku nie nastąpiła od razu po utworzeniu Wolnego Miasta. Nie licząc pojedynczych obiektów, zasadniczo prace rozbiórkowe przeprowadzono dopiero w połowie lat dwudziestych XX w.  Wszystko wskazuje, że to właśnie między 1923 r. a 1926 r. zniknął także i Szaniec Bonifraterski. Część dawnej fosy zasypano, tworząc nowe tereny pod zabudowę czy ciągi komunikacyjne. Na zdjęciu lotniczym z 1929 r. widać już tylko zarys po szańcu. Dziś nawet i tego już nie ma. Szaniec Bonifraterski znajdował się w okolicach współczesnego adresu ul. Mostowa 3/4.

Na koniec powróćmy do omawianego zdjęcia. Na pierwszym planie widać kamienną drogę - to właśnie ul. Mostowa, wówczas An der roten Brücke. Za linią drzew i krótkim pasem łąki (z ledwo widocznymi torami bocznicy, która przebiegała przez ten wąski pas ziemi) widać lustro wody - pozostałość po dawnej fosie. W samym szańcu widać doskonale ceglany budynek prochowni, na prawo zaś od szańca stoją w pobliżu wagony kolejowe.


Czy wiesz, że…
… większość robót rozbiórkowych dotyczących gdańskich fortyfikacji, przeprowadzono w ramach prac interwencyjnych, by zapobiec bezrobociu?


Jeśli dysponują Państwo informacjami dotyczącymi Szańca Bonifraterskiego - proszę o kontakt.

Propozycja cytowania: J. Daniluk, Szaniec Bonifraterski - www.jandaniluk.pl (data dostępu: dd.mm.rrrr).