75 lat temu, 12 listopada 1944 r., odbyła się w Gdańsku uroczysta przysięga Volkssturmu w Gdańsku. W wiecu, który odbył się na Długim Targu, uczestniczyło 12 000 członków z terenu miasta („Groß Danzig”). Było to według wszelkiego prawdopodobieństwa ostatnie tej skali zgromadzenie ludności w dziejach niemieckiego Gdańska.
Volkssturm był formacją o charakterze pospolitego ruszenia. Listopad i grudzień 1944 r. upłynął w Gdańsku przede wszystkim na przeprowadzonym w ograniczonym zakresie na szkoleniach, kolejnych wiecach czy gromadzeniu sprzętu wojskowego.
W celu sprawniejszego uruchomienia Volkssturmu wszystkich mężczyzn mających zasilić jej szeregi podzielono na cztery rzuty mobilizacyjne. W XX okręgu wojskowym – jak wszystko na to wskazuje – zostały one uruchomione stosunkowo późno. W połowie stycznia 1945 r. na Pomorzu Nadwiślańskim i Kujawach funkcjonowało zaledwie 9,5 batalionu tej formacji, podczas gdy w XXI okręgu wojskowym (Wielkopolska) 20, zaś w I okręgu wojskowym (Prusy Wschodnie) aż 90. Jeden batalion składał się formalnie ze sztabu i 4 kompanii, łącznie od 360 do 640 ludzi.
Gwoli ścisłości należy jednak uzupełnić, że w Prusach Wschodnich jednostki Volkssturmu zostały jednak utworzone jeszcze przed formalnym dekretem Adolfa Hitlera z 25 września 1944 r., który powoływał tę formację do życia. Co więcej, już od 7 października pierwsze jednostki pospolitego, niemieckiego ruszenia zabezpieczały rejon Kłajpedy, a 20 października łącznie siedem różnych batalionów Volkssturmu walczyło na pierwszej linii frontu w Prusach Wschodnich. Ostatecznie cały Volkssturm w Prusach Wschodnich osiągnął liczbę około 67 tysięcy ludzi zorganizowanych w 120 batalionów. Tak dokładnych danych dla Prus Zachodnich (i samego Gdańska) nie znamy.
Na terenie „Wielkiego Gdańska” specjalne zarządzenie mobilizacyjne mężczyzn w wieku od 16 do 60 lat wydano dopiero 7 lutego 1945 r. Otwarto trzy punkty meldunkowe (dwa w Śródmieściu oraz jeden we Wrzeszczu), kolejny wkrótce – nieprzypadkowo – w Nowym Porcie, gdzie gromadzili się ludzie czekający na transport drogą morską. Rejestracja w placówkach trwała od 8 do 14 lutego. Nieco później, bo w dniach od 15 do 21 lutego, meldować się mieli w punktach w Gdyni i Sopocie wszyscy mężczyźni przebywający na terenie tych miast. Ponownie zarządzenie poza mieszkańcami objęło uciekinierów i ewakuantów.
16 lutego wystawiono pierwsze, sformowane już bataliony Volkssturmu, przydzielone do obrony Gdańska.
Analizując dane dotyczące ich oznaczeń oraz zachowane numery poczty polowej, najpewniej w połowie marca nastąpiła ich reorganizacja – np. dotychczasowy Volkssturm-Bataillon 20/51 został przemianowany na Volkssturm-Bataillon 20/5, a Volkssturm-Bataillon 20/52 na Volkssturm-Bataillon 20/6. Nie wiadomo, czy zmiana ta podyktowana była łączeniem (częściowo już rozbitych?) jednostek, czy może innymi względami.
Ilustracja: jedna z manifestacji gdańskiego Volkssturmu z jesieni 1944 r. (nie z 12 listopada). Widać na nich m. in. starsze osoby z łopatami. Byli to ludzie, którzy jednocześnie byli kierowani do robót przy budowie umocnień polowych na przedpolach miasta, jak i w samym Gdańsku.
Źródło: APG, zesp. 1156.