[edit. 21.10.2020, godz. 20:45] Dzięki zaangażowaniu szeregu Czytelników, w tym głównie kolekcjonera i miłośnika historii Przymorza, Kuby Kowalskiego et consortes, udało się doprecyzować, gdzie obóz RAD Konradshammer się znajdował. Tekst został uzupełniony o te informacje.
_________
Niedawno dotarł do mnie zakupiony kilka miesięcy temu niewielki albumik z pamiątkowymi zdjęciami wykonanymi w Gdańsku w latach II wojny światowej. Album ten jest o tyle unikatowy, bowiem znajdujące się w nim fotografie prezentują bardzo rzadkie zdjęcia ukazujące kompleks obozowy Niemieckiej Służby Pracy (Reichsarbeitsdienst - RAD). Ulokowany na terenie obecnej dzielnicy Przymorze, a dokładniej w rejonie współczesnego skrzyżowania ul. Chłopskiej i Obrońców Wybrzeża, gdzie stoi Galeria Przymorze. Zdjęcia zostały podpisane jako "Danzig-Oliva Konradshammer", ale w istocie do majątku Konradshammer (przy obecnej ul. Pomorskiej) było kawałek...
Kompleks baraków został wybudowany najpewniej pod koniec 1940 r., względnie na samym początku 1941 r. Przeznaczony był przynajmniej dla dwóch oddziałów RAD-u, a także dla jednostek Okręgu (np. orkiestry). Stanowił bez dwóch zdań centralny ośrodek RAD-u w okolicy dzisiejszego Trójmiasta, tym bardziej, że w tym samym czasie przeniesiono do niego także dowództwo (Gaustab) całego II Okręgu RAD-u (II Arbeitsgau), pod względem zasięgu identycznego, jak cały Okręg Rzeszy Gdańsk-Prusy Zachodnie. Wcześniej dowództwo (Gaustab) znajdował się w Sopocie, na Horst-Wessel-Straße 66 (ul. Armii Krajowej).
Działalność RAD-u w II Okręgu skupiała się przede wszystkim w południowej części Okręgu - na północy obozy skoncentrowane były w istocie tylko w okolicach samego Elbląga, jak i rzek Piaśnicy oraz Redy. W samym Gdańsku działalność RAD-u skupiała się (przynajmniej w pierwszych 2-3 latach wojny) przede wszystkim niedużych, o zasięgu lokalnym, realizacjach - budowie i naprawie dróg, pracach melioracyjnych, ogrodniczych.
Na chwilę obecną nie dotarłem do informacji, ilu członków RAD-u przebywało w prezentowanym kompleksie. W samym majątku Konradshammer, położonym nieopodal początkowo przetrzymywano chorych psychicznie i niepełnosprawnych pacjentów (majątek został wprzężony, podobnie jak Srebrzysko, pośrednio w zbrodniczą Akcję T4), następnie zaś ośrodek Wehrmachtu szkolący zawodowo inwalidów wojennych.
ilustracja 01 - Uroczystość zaprzysiężenia członków RAD Konradshammer, 1941. Zbiory Jana Daniluka.
W tle widoczne są szczyty domów stojących przy ówczesnej Sasper Weg.
Lepiej widać szczyt dość dużego domu na innym jeszcze ujęciu:
ilustracja 02 - Obóz RAD w Konradshammer, 1941. Zbiory Jana Daniluka.
Sam układ baraków w kompleksie nie był jakiś szczególny. Uwagę zwracają dwa, większe budynki: stołówka (ilustracja 03) oraz duża hala (sala ćwiczeń lub spotkań, raczej nie magazyn ani garaż - ilustracja 04), zlokalizowana przy bramie wjazdowej do obozu. Widać ją na zdjęciu ukazujący polną szosę prowadzącą do obozu (ilustracja 05).
ilustracja 03 - stołówka w obozie RAD Konradshammer, 1941 r. Zbiory Jana Daniluka.
ilustracja 04 - apel w obozie RAD Konradshammer, 1941. Doskonale widoczny większy budynek w obozie. Zbiory Jana Daniluka.
ilustracja 05 - szosa prowadząca do obozu RAD Konradshammer, 1941. Zbiory Jana Daniluka.
Co ciekawe, do wspomnianego dowództwa II Okręgu RAD (ilustracja 06), zlokalizowanego w tym samym kompleksie, prowadziła inna droga, widoczna na zdjęciu poniżej (ilustracja 07).
ilustracja 06 - budynek dowództwa II Okręgu RAD w kompleksie obozu RAD Konradshammer, 1941. Zbiory Jana Daniluka.
ilustracja 07 - droga prowadząca do dowództwa II Okręgu RAD w kompleksie obozu RAD Konradshammer, 1941. Zbiory Jana Daniluka.
Na koniec jeszcze jedna fotografia. W samym albumie poza (w większości) monotonnymi ujęciami poszczególnych Kameraden, kolegów ze służby w mundurze RAD, autor umieścił szereg fotografii z pracy lub wycieczek po okolicy. Znaleźć można kilka ujęć Oliwy (szczególnie z Polanek), z Wrzeszcza, centrum Gdańska oraz (a jakże!) Malborka. Będę je publikował, bo choć w większość z nich to znane ujęcia i same w sobie nie przynoszą żadnych rewelacji, to jednak znalazło się wśród nich kilka ciekawszych zdjęć.
Jednym z nich jest m. in. wykonane ze szczytu Pachołka (błędnie podpisanego jako Wächterberg) pokazującego głównie teren dzisiejszej... Żabianki (i Jelitkowo w tle).
ilustracja 08 - widok na dzisiejszą Żabiankę, 1941. Zbiory Jana Daniluka.
Jeśli dysponują Państwo informacjami, na podstawie którego można byłoby uzupełnić dzieje obozu RAD Konradshammer – proszę o kontakt.
Propozycja cytowania: J. Daniluk, Obóz RAD Konradshammer, 1941 - www.jandaniluk.pl (data dostępu: dd.mm.rrrr).