Jan Daniluk - Dom Wałmistrza Biskupiej Górki

Dom Wałmistrza Biskupiej Górki - Miniatury z dziejów Twierdzy i Garnizonu Gdańsk 1814-1920: część 6.

Latem tego roku miałem przyjemność zwiedzić Biskupią Górkę wraz z mieszkańcami i pasjonatami zarazem tej nieco zapomnianej części naszego miasta (wrażeniami po wycieczce podzieliłem się na swoim blogu). Jednym z efektów poznania działaczek i działaczy z Biskupiej Górki są teksty, które piszę na temat poszczególnych obiektów czy też historii tej dzielnicy, które ukazały się lub też ukażą w niedalekiej przyszłości na stronach portalu BiskupiaGórka (www.biskupiagorka.pl). Parę dni temu opublikowano tam tekst poświęcony dawnemu Domowi Wałmistrza, który szczęśliwie przetrwał do naszych czasów. Warto przytoczyć go też w serii Miniatury z dziejów Twierdzy i Garnizonu Gdańsk 1814-1920, przy okazji uzupełniając tekst o materiał ikonograficzny.

Wałmistrz (Wallmeister) był urzędnikiem wojskowym, na którym spoczywał obowiązek doglądania wybranego, powierzonego mu w opiekę, sektora fortyfikacji danej twierdzy. W połowie lat 60. XIX w. w Gdańsku zatrudnionych było sześciu wałmistrzów na łącznie ośmiu pracowników Królewskiego Biura Fortyfikacji Twierdzy Gdańsk (pozostali dwaj byli wyższymi urzędnikami – sekretarzami). Liczba personelu tej placówki, odpowiedzialnej za całokształt prac inwestycyjnych czy naprawczych związanych z miejskimi umocnieniami, w późniejszym okresie zaczęła wzrastać. Pod koniec lat 80. XIX w. w twierdzy było już łącznie dziesięciu wałmistrzów i już dziewięciu innych urzędników wspomnianego biura. W przeciągu kolejnych prawie pełnych trzech dekad liczba wałmistrzów w Gdańsku wahała się od dziesięciu do dwunastu. Wałmistrzowie rezydowali nie tylko w obrębie wewnętrznego ciągu fortyfikacji czy na tzw. Dziełach Zewnętrznych (w uproszczeniu obejmowały one obszar od Zaroślaka i Biskupiej Górki przez Siedlce po Górę Gradową i Bramę Oliwską), lecz także w Nowym Porcie i w twierdzy Wisłoujście. Pozostałych pracowników Królewskiego Biura Fortyfikacji Twierdzy Gdańsk była zazwyczaj porównywalna ilość.

Powróćmy jednak do Biskupiej Górki. Stanu fortyfikacji na tym obszarze w połowie lat 60 XIX w. doglądał wałmistrz Müller, który zajmował służbowe mieszkanie w obrębie Bastionu Vigilance (nieistniejące już dzieło fortyfikacyjne). Wzmianka w książce adresowej na lata 1864/1865 jest obecnie najwcześniejszą, potwierdzoną źródłowo, informacją o obecności w obrębie Biskupiej Górki wałmistrza. Z całą pewnością urzędnicy tacy pracowali w Gdańsku już wcześniej, ale nie ma pewności, czy któryś z nich mieszkał na stałe w obrębie tej części miejskich umocnień.

Otwartym pozostaje także pytanie, kiedy dokładnie powstał omawiany budynek. Po raz pierwszy, jak się wydaje, został uwzględniony w planie Buhse’ego, który został wykonany w latach 1863-1868. Można więc przyjąć, że wzmiankowany Müller mieszkał w interesującym nas obiekcie. Czy był pierwszym lokatorem? Tego na chwilę obecną nie wiadomo. Podsumowując: zachowany do dziś dawny Dom Wałmistrza Biskupiej Górki liczy obecnie co najmniej 150 lat!

Niemal do końca XIX w. adres Domu Wałmistrza Biskupiej Górki brzmiał po prostu Bastion Vigilance. Dopiero około 1892 r. obiektowi przyporządkowano adres Bischofsberg 9, zaś w latach I wojny światowej (w 1916 r. lub 1917 r.) – Bischofsberg 13. Kolejna zmiana nadeszła dopiero z początkiem polskiej administracji. Po 1945 r. główna uliczka tej części Gdańska otrzymała polską nazwę, na szczęście bezpośrednio nawiązującą do dawnej – Bischofsgasse stała się ul. Biskupią i pod ten adres „podpięto” też położony nieco w głębi dawnego Bastionu Vigilance stary Dom Wałmistrza.

Po utworzeniu Wolnego Miasta Gdańska i związanej z tym demilitaryzacji, obiekt – jak wiele mu podobnych budynków powojskowych – zaczął pełnić funkcje mieszkalne dla cywili. Pełni je, uprzedzając nieco kolejność faktów, także obecnie.

Dawny Dom Wałmistrza stał się własnością władz Wolnego Miasta. Przez niemal całe dwudziestolecie pod adresem Bischofsberg 13 zameldowana była jedna osoba. Początkowo była to modystka, niejaka Issländer, następnie do wybuchu II wojny światowej urzędnik miejskich finansów Reinhold Fühlbrugge. W latach II wojny światowej zmienił się lokator – wzmiankowanego urzędnika zastąpił inwalida wojenny Johann Koch. Jako ciekawostkę można wskazać, że w 1941 r. lub 1942 r. w dawnym Domu Wałmistrza Biskupiej Górki otwarto także… przedszkole prowadzone przez Narodowosocjalistyczną Opiekę Społeczną (NSV-Kindergarten).

Lista zidentyfikowanych wałmistrzów Biskupiej Górki w kolejności sprawowania urzędu:

Müller (nieznany z imienia) (na pewno w latach 1864-1865)

Lindekeit (nieznany z imienia) (na pewno w 1869 r.)

Lubnau (nieznany z imienia) (na pewno w latach 1870-1872)

Becü (nieznany z imienia) (na pewno w latach 1874-1878)

Albert Hinz (też: Hintz) (na pewno w latach 1880-1881)

Hermann Fieck (na pewno w latach 1882-1886)

Wilhelm Vollert (na pewno w latach 1889-1892)

Johann Jeschke 1892-1905

Karl Rosin 1905-1908 (około)

Max Baldus 1909-1914

Wilhelm Thierling 1914-1919

Czy wiesz, że…

… bardzo podobny w kształcie dawny Dom Wałmistrza zachował się także w obrębie fortyfikacji Góry Gradowej? Stoi on do dziś pod adresem ul. Reduta Miejska 1 (najłatwiej do niego dojść od strony ul. Kurkowej, przechodząc koło siedziby Delegatury CBA w Gdańsku).

Jeśli dysponują Państwo informacjami, na podstawie którego można byłoby uzupełnić dzieje dawnego Domu Wałmistrza Biskupiej Górki – proszę o kontakt.

Propozycja cytowania: J. Daniluk, Dom Wałmistrza Biskupiej Górki - www.jandaniluk.pl (data dostępu: dd.mm.rrrr).