Biskupia Górka to miejsce wyjątkowe, bez wątpienia warte odwiedzin. W zeszłym roku miałem okazję przekonać się o tym przemierzając zakamarki tego osiedla wraz z lokalnymi działaczkami i działaczami, o czym wspomniałem na swoim blogu. Od zeszłego lata zacząłem baczniej zwracać uwagę na historię tego miejsca, czego rezultatem jest parę popularnonaukowych tekstów opublikowanych na osiedlowym portalu.
W 2014 r. w ramach realizacji projektu Lokalnych Przewodników i Przewodniczek, pilotowanym przez Instytut Kultury Miejskiej, wydano także niewielką broszurę poświęconą Biskupiej Górce. Siłą rzeczy to opracowanie stanowiące raczej zbiór wskazówek, podstawowych informacji o osiedlu, niż kompendium wiedzy czy porządny bedeker. Niemniej jednak jest to bardzo pożyteczna rzecz. Polecam Państwa uwadze.
Dzieje Biskupiej Górki nadal jednak skrywają w sobie pewne tajemnice. Jedna z nich dotyczyła rzeźby Neptuna, która zdobi północno-zachodni narożnik monumentalnego gmachu dawnego schroniska młodzieżowego im. Paula Benecke (Paul-Benecke-Jugendherberge), zbudowanego w latach 1938-1940 na szczycie wzgórza. To bez wątpienia najbardziej charakterystyczny obiekt dla Biskupiej Górki, którego wysoka na 25 metrów wieża jest doskonale widoczna niemal z każdego punktu Śródmieścia. Na marginesie - rzeźba ta, moim skromnym zdaniem, jest najciekawszym wizerunkiem "Króla Mórz", jakich zresztą w Gdańsku nie brakuje.
Do tej pory nie było wiadomo, kiedy rzeźba pojawiła się na budynku schroniska, kto był jej autorem, z czego i gdzie została wykonana. Szczęśliwie podczas kwerendy prasowej udało mi się dotrzeć do informacji, które pozwalają przynajmniej na te pytania dać odpowiedzi. Radość moja była wielka, stąd proszę wybaczyć mi ten nieco tabloidowy w stylu tytuł artykułu J.
O samym schronisku napisała m. in. Anna Perz (zobacz tu), więc nie będę omawiał szczegółowo historii, ani tym bardziej architektury tego budynku. Przypomnieć wypada tylko podstawowe fakty.
Kamień węgielny (zresztą ponoć skradziony z posesji polskiego Kościoła Chrystusa Króla…) pod budowę schroniska położono nieprzypadkowo 26 lipca 1938 r., tj. w urodziny gdańskiego gauleitera Alberta Forstera. Pierwotnie prace nad budową Paul-Benecke-Jugendherberge miały zakończyć się do czerwca 1939 r. Terminu tego nie udało się dotrzymać – ostatecznie schronisko zostało uroczyście otwarte już podczas II wojny światowej, tj. na pewno w pierwszej połowie 1940 r. (co ciekawe, badaczom - w tym niżej podpisanemu - nie udało się ustalić jeszcze konkretnego dnia, kiedy to nastąpiło...). Przy okazji należy też zaznaczyć, że niekiedy podaje się datę 21 marca 1939 r. jako czas zakończenia inwestycji. To oczywiście błąd – wówczas zawieszono jedynie wiechę nad budowanym schroniskiem. Co ciekawe np. w połowie 1944 r. ukrywano fakt opóźnień w budowie schroniska, pisząc, że „zostało ono wzniesione krótko przed wybuchem wojny”…
Dokładnie w drugą rocznicę położenia kamienia węgielnego (…to zamiłowanie w systemach totalitarnych do celebrowania urodzin przywódców…) zabrzmiały po raz pierwszy dzwony zamontowane w wieży. W tym czasie trwały jeszcze ostatnie prace przy opisywanym kompleksie. Do nich należało zamontowanie wskazówek na tarczy zegarowej zdobiącej wieżę schroniska, wykończenie głównego portalu granitowymi płytami, a także… montaż tytułowej rzeźby Neptuna. Została ona zamontowana według wszelkiego prawdopodobieństwa jako ostatni element całego gmachu w sierpniu 1940 r.
Autorem rzeźby był artysta, rzeźbiarz i malarz Wilhelm Hausmann (1906-1980). Specjalizował się nie tylko w przedstawieniach postaci, ale także w projektowaniu wyposażenia sakralnego i mozaikach. Jego prace można do dziś odnaleźć w kilku mniejszych miejscowościach na południe od Dortmundu (Iserlohn, Menden, Hagen). Oficjalnie gdańska rzeźba nosiła nazwę „Meeresgott” („Król Mórz”). Wszystko na to wskazuje, że zaprojektował ją jeszcze w trakcie finalizowania pięcioletnich studiów na Państwowej Akademii Sztuk Pięknych w Berlinie (Akademie der Bildenden Künste Berlin). Rzeźba została wykonana z kamionki pochodzącej ze słynnych Zakładów Majoliki w Kadynach (do niedawna sądzono, że jest to posąg granitowy).
Czy wiesz, że…
… monumentalna, górująca nad miastem budowla była wymieniana na pierwszym miejscu wśród symboli nazistowskiej, nowej architektury włączonego bezprawnie do Rzeszy Gdańska? W latach II wojny światowej gospodarzem miejsca było Hitlerjugend, choć odbywały się tam okazjonalnie uroczystości organizowane także np. przez Wehrmacht. 6 maja 1941 r. schronisko zwiedził podczas swojej drugiej (i ostatniej zarazem) wizyty w Gdańsku Adolf Hitler.
Jeśli dysponują Państwo informacjami lub materiałem ikonograficznym, na podstawie którego można byłoby uzupełnić dzieje dawnego schroniska młodzieżowe z Biskupiej Górki - proszę o kontakt.
Propozycja cytowania: J. Daniluk, Zagadka "Neptuna" z Biskupiej Górki rozwiązana! - www.jandaniluk.pl (data dostępu: dd.mm.rrrr).