Brama Oliwska - Miniatury z dziejów Twierdzy i Garnizonu Gdańsk 1814-1920: część 3.

Brama Oliwska - ta nazwa jest chyba znana wszystkim gdańszczanom, a już niemal na pewno tym, którzy korzystają z komunikacji zbiorowej, ponieważ takie właśnie miano nosi jeden z przystanków tramwajowych na głównej arterii komunikacyjnej łączącej Śródmieście z Wrzeszczem i dalej, z Oliwą. Współczesna nazwa dawnej bramy jest wiernym tłumaczeniem tej oryginalnej, niemieckiej - Olivaer Tor. Rzecz warta uwagi, ponieważ w przypadku dzieł fortyfikacyjnych jest to wbrew pozorom nie taki częsty znów przypadek... Inna sprawa, że wspomniany wyżej przystanek tramwajowy znajduje się także w niedalekiej odległości od miejsca, gdzie faktycznie, w latach 1656-1919, istniała Brama Oliwska.

Nie mam zamiaru "wyważać otwartych drzwi", stąd jeśli chodzi o przypomnienie historii Bramy Oliwskiej, pozwolę sobie przytoczyć ustalenia świetnego badacza gdańskich fortyfikacji, nieodżałowanego Krzysztofa Biskupa.

Powstanie Bramy Oliwskiej wiąże się bezpośrednio z przygotowaniami poczynionymi przez Gdańsk w celu obrony przed wojskami szwedzkimi. Po wzniesieniu pierwszych umocnień na wzgórzach flankujących Gdańsk od zachodu (tj. na Biskupiej Górce i Górze Gradowej) stało się oczywistym, że aby drugi, zewnętrzny pierścień umocnień spełniał swoje zadanie, należy także ufortyfikować przestrzeń także między nimi i obok nich. Wzniesiono więc m.in. Ciąg Oliwski - linię umocnień o narysie kleszczowym poprowadzoną od Bastionu Jerozolimskiego na Górze Gradowej aż po Składy Drzewne. Na Ciąg Oliwski składały się trzy zakosy: Stodolny, Oliwski i Wdowi. W późniejszym okresie ten pas fortyfikacji wzmocniono jednym półbastionem, dodatkowym zakosem (Bożego Ciała),  mokrą fosą (na części długości), a także krytą ścieżką. Północno-wschodni koniec Ciągu Oliwskiego ufortyfikowano, ostatecznie wznosząc w połowie XVIII w. prowizoryczny szaniec, częściowo zabezpieczony palisadą i wyposażony w murowaną wartownię.

Naturalnie, nowa linia umocnień w zewnętrznym ciągu fortyfikacji musiała zostać wyposażona w bramę, która umożliwiałaby komunikację w kierunku Wrzeszcza i Oliwy. Tak powstała Brama Oliwska, przy czym początkowo była to po prostu solidna, drewniana furta. Prawdopodobnie dopiero w XVIII w. zyskała ona  formę murowanego, parterowego obiektu. Przy Bramie Oliwskiej funkcjonował żuraw, za pomocą którego podnoszono środkową część mostu zwodzonego.

W związku z gorączkowymi przygotowaniami twierdzy gdańskiej do oblężenia w 1807 r. cały Ciąg Oliwski wzmocniono - powstały blokhauzy połączone poternami, odtworzono i wzmocniono krytą ścieżkę, w jednym miejscu wybudowano też podziemną galerię, która miała łączyć szaniec przy Składach Drzewnych z drogą krytą w pobliżu Bramy Oliwskiej. Przed nią samą powstał także rawelin. 

Po tzw. okresie napoleońskim większość tych obiektów zniknęła z krajobrazu, a sama Brama Oliwska zyskała dzięki temu bezpośredni wjazd w Wielką Aleję. W 1869 r. ostatecznie została poszerzona i zaopatrzona w murowane filary. W takiej formie przetrwała przynajmniej do początku XX w. Nie wiadomo, kiedy dokładnie zniknęła jedna z jej części - ta położona po wschodniej stronie jezdni (jest jeszcze widoczna na ostatniej, prezentowanej poniżej, ilustracji). Ostateczna rozbiórka całej już bramy (jej zachodniej części) rozpoczęła się w 1919 r. i w zasadniczym stopniu zakończyła się w połowie lipca tego roku. Aby rozebrać obiekt użyto m. in. materiałów wybuchowych. Uzyskany gruz został wykorzystany do utwardzenia kilku ulic w okolicy.

Brama Oliwska była, jak się zdaje, pierwszym obiektem fortyfikacyjnym twierdzy gdańskiej, który został rozebrany po zakończeniu I wojny światowej.

Z Bramą Oliwską jest pewien paradoks - w istocie na chwilę obecną znane jest jedno, i to kiepskiej jakości, jej przedstawienie z okresu między 1869 r. a 1919 r. Za to z samych prac rozbiórkowych zachowało się kilka interesujących fotografii. To właśnie chęć podzielenia się z Państwem tymi fotografiami stanowiła pretekst, aby przypomnieć dzieje Bramy Oliwskiej.