Fabryka Karabinów w latach Wielkiej Wojny - Miniatury z dziejów Twierdzy i Garnizonu Gdańsk 1814-1920: część 7.
Gdańska Fabryka Karabinów (Gewehrfabrik) była przedmiotem zainteresowania już wielokrotnie badaczy, historyków czy publicystów. Niniejszy tekst nie ma więc za zadanie "wyważać otwartych drzwi", choć - uczciwie mówiąc - wciąż ten jeden z największych w dziejach naszego miasta zakładów produkcyjnych potrzebuje rzetelnego, monograficznego ujęcia... Na chwilę obecną można jednak polecić chociażby hasło w Encyklopedii Gdańska autorstwa dr Mirosława Glińskiego (wraz z wersją elektroniczną na Gedanopedii).
Gdańska Fabryka Karabinów (Gewehrfabrik) była przedmiotem zainteresowania już wielokrotnie badaczy, historyków czy publicystów. Niniejszy tekst nie ma więc za zadanie "wyważać otwartych drzwi", choć - uczciwie mówiąc - wciąż ten jeden z największych w dziejach naszego miasta zakładów produkcyjnych potrzebuje rzetelnego, monograficznego ujęcia... Na chwilę obecną można jednak polecić chociażby hasło w Encyklopedii Gdańska autorstwa dr Mirosława Glińskiego (wraz z wersją elektroniczną na Gedanopedii).
Uważny Czytelnik zauważy jednak, że o Fabryce Karabinów (podobnie zresztą, jak o wielu innych przybytkach) niewiele lub też prawie nic nie wiadomo, jeśli chodzi o okres Wielkiej Wojny, której 100-lecie wybuchu wspominaliśmy w zeszłym roku. Tymczasem bez tego fragmentu dzieje Fabryki Karabinów są ułomne, tym bardziej, że to właśnie w latach 1914-1918 miał miejsce największy rozwój tego zakładu zbrojeniowego.
W roku wybuchu Wielkiej Wojny powierzchnia produkcyjna Fabryki Karabinów wynosiła około 29 300 m. kw. Zakład zatrudniał około 800 pracowników, którzy w ciągu dnia produkowali do 180 karabinów (różnego typu), 200 lanc i porównywalną ilość mniejszego ekwipunku wojskowego. Była to zresztą jedna z trzech (w całej II Rzeszy Niemieckiej) państwowych fabryk karabinów. Rozwój sytuacji wojennej wymusił gwałtowny wzrost produkcji, a co za tym idzie - dokupienie nowych gruntów, budowę nowych hal i zatrudnienie większej ilości robotników.
Ostatecznie do 1916 r. zakład powiększył się o nowe tereny i budynki. Powierzchnia Fabryki Karabinów zwiększyła się aż do 58 500 m. kw.! Jeszcze większe wrażenie robi jednak ponad ośmiokrotny (!) wzrost zatrudnienia, do około 6,5 tysiąca pracowników. Dzięki temu średnia, dzienna produkcja karabinów wynosiła aż do 2,5 tysiąca (plus kilka setek sztuk innego sprzętu wojskowego).
Zawieszenie broni, następnie zakończenie wojny i związana z tym demobilizacja spowodowała gwałtowną redukcję zatrudnienia i wstrzymanie produkcji - pracę w przeciągu zaledwie roku straciło 5,5 tysiąca robotników. Los Fabryki Karabinów został wkrótce przesądzony i ostatecznie 30 lipca 1921 r. została ona definitywnie zamknięta.
Na jej terenie powstało jednak niebawem coś, co z dzisiejszej perspektywy można określić chyba pierwszą w Gdańsku specjalną strefą ekonomiczną. Władze Gdańska dołożyły starań, by zagospodarować dość korzystnie położone tereny pofabryczne na Dolnym Mieście. Korzystając z ulg i innych udogodnień, na terenie po dawnej Gewehrfabrik w 1922 r. zaczęło działać kilkanaście różnej wielkości firm - fabryki (mebli, maszyn, słodyczy, obuwia), magazyny i składy towarowe (wyrobów tytoniowych, tekstylne), warsztaty. Z dawnych pracowników Fabryki Karabinów ledwo około stu znalazło zatrudnienie w tych firmach, reszta (tj. z tego ostatniego tysiąca) rozpoczęła pracę w gdańskich stoczniach, w zakładach naprawy taboru kolejowego na Przeróbce czy w zakładach miejskich (komunikacji, wodociągach, budownictwa).
W roku wybuchu Wielkiej Wojny powierzchnia produkcyjna Fabryki Karabinów wynosiła około 29 300 m. kw. Zakład zatrudniał około 800 pracowników, którzy w ciągu dnia produkowali do 180 karabinów (różnego typu), 200 lanc i porównywalną ilość mniejszego ekwipunku wojskowego. Była to zresztą jedna z trzech (w całej II Rzeszy Niemieckiej) państwowych fabryk karabinów. Rozwój sytuacji wojennej wymusił gwałtowny wzrost produkcji, a co za tym idzie - dokupienie nowych gruntów, budowę nowych hal i zatrudnienie większej ilości robotników.
Ostatecznie do 1916 r. zakład powiększył się o nowe tereny i budynki. Powierzchnia Fabryki Karabinów zwiększyła się aż do 58 500 m. kw.! Jeszcze większe wrażenie robi jednak ponad ośmiokrotny (!) wzrost zatrudnienia, do około 6,5 tysiąca pracowników. Dzięki temu średnia, dzienna produkcja karabinów wynosiła aż do 2,5 tysiąca (plus kilka setek sztuk innego sprzętu wojskowego).
Zawieszenie broni, następnie zakończenie wojny i związana z tym demobilizacja spowodowała gwałtowną redukcję zatrudnienia i wstrzymanie produkcji - pracę w przeciągu zaledwie roku straciło 5,5 tysiąca robotników. Los Fabryki Karabinów został wkrótce przesądzony i ostatecznie 30 lipca 1921 r. została ona definitywnie zamknięta.
Na jej terenie powstało jednak niebawem coś, co z dzisiejszej perspektywy można określić chyba pierwszą w Gdańsku specjalną strefą ekonomiczną. Władze Gdańska dołożyły starań, by zagospodarować dość korzystnie położone tereny pofabryczne na Dolnym Mieście. Korzystając z ulg i innych udogodnień, na terenie po dawnej Gewehrfabrik w 1922 r. zaczęło działać kilkanaście różnej wielkości firm - fabryki (mebli, maszyn, słodyczy, obuwia), magazyny i składy towarowe (wyrobów tytoniowych, tekstylne), warsztaty. Z dawnych pracowników Fabryki Karabinów ledwo około stu znalazło zatrudnienie w tych firmach, reszta (tj. z tego ostatniego tysiąca) rozpoczęła pracę w gdańskich stoczniach, w zakładach naprawy taboru kolejowego na Przeróbce czy w zakładach miejskich (komunikacji, wodociągach, budownictwa).
Czy wiesz, że…
… tereny po położonych w sąsiedztwie Fabryki Karabinów dawnych Warsztatach Artyleryjskich także stały się miejscem, gdzie w okresie międzywojennym ulokowano biura, warsztaty czy magazyny prywatnych firm? Wśród nich znalazła się m. in. montownia amerykańskich samochodów marek Hudson i Essex. Zakład funkcjonował w Gdańsku w latach 1928-1933.
Jeśli dysponują Państwo informacjami, na podstawie którego można byłoby uzupełnić dzieje Fabryki Karabinów – proszę o kontakt.
Propozycja cytowania: J. Daniluk, Fabryka Karabinów w latach Wielkiej Wojny - www.jandaniluk.pl (data dostępu: dd.mm.rrrr).